Tarihe Yön Verenler yazı dizimizin bu yazısında Büyük Hun İmparatorluğu'nu ileri taşıyan büyük Türk hükümdarı Mete Han'ı kaleme aldık. Bu yazı; Mete Han Kimdir? Mete Han Hayatı? sorularına cevap olacaktır.
Tarihe Yön Verenler 2- Mete Han
*****
Mete Han (Mo-Tou)
Doğumu: M.Ö 234
Ölümü: M.Ö 174
Babası: Teoman Han
Diğer Adları: Oğuz Kağan
*****
Asya milletlerini tek çatı altında toplayarak teşkilatlı ilk devlet yapılanmasını sağlayan Mete Han, Kuzey Sibirya'dan Kaşmir'e; Hazar Denizi'nden Büyük Okyanus'a kadar uzanan toplamda 18 milyom km2 alana yayılan Büyük Hun İmparatorluğu'nun en önemli hükümdarıdır. Türk toplumlarında yazı o zamanlar kullanılmadığı için çok bilgi bulunmamakta bulunan bilgilere ise Çin kaynaklarında rastlanmaktadır. Çin kaynaklarına göre Teoman Han, Çinli karısı Yenisi'nin baskıları üzerine Mete Han'ın üvey kardeşini veliaht ilan etmiştir. Ancak töre gereği Türk bir anneden doğan erkek evladın tahta geçmesi gerekiyordu. Bu duruma sert bir şekilde karşı çıkan Mete Han, üvey annesinin çeşitli oyunları sonucunda Yuezhi'ler tarafından kaçırıldı. Bunun üzerine savaş ilan eden Teoman Yuezhileri bozguna uğratsada, Teoman'ın askerler gelmeden Metahan kurtulmayı başarmıştır. Metehan'ın önemli bir role sahip olduğunu anlayan Teoman, tekrar bir esir olayı ile karşılaşmamak adına Mete Han'a kendi sonunu getirecek olan bin kişilik bir ordu tayin etti. Eşinin vasıtasıyla Teoman Çinlilerin etkisi altında kalıyordu ve bu durum Hun Devleti için türlü olumsuzluklar yaratıyordu. Bu olumsuzluklardan kurtulmak isteyen Mete Han, bin kişilik orrdusuyla babası Teoman'ı, üvey annesi ve kardeşlerini de azlederek kendini hükümdar ilan etti. Mete Önce Hunlardan toprak talebinde bulunan doğu komşuları Donghu üzerine yürüdü ve onları ağır bir yenilgiye uğrattı. Yapılan anlaşmada Donghular yıllık sığır, at ve deveden oluşan bir vergi ödemeyi kabul ettiler. Donghular MÖ 208 yılında Hun hakimiyetine girdi.Mete Han, daha sonra Kuzey Moğolistan'da yaşayan Tunguz gibi halkları da idaresi altına aldı. MÖ 177-165 yılları arasında Hunların güney batısında, Tanrı Dağları ile Gansu arasında yaşayan Yüeçilerin üzerine seferler düzenledi. MÖ 203'te Yueçi'yi mağlup ederek kendi toprağına kattı. Ordos'da hakim olmaya çalışan Tahin Türkleri'ni yendi. Çin üzerine sürekli seferler düzenleyerek Sarı Irmak'ın güneyindeki kaleleri egemenliği altına aldı. Bu zaferlerle, sonradan Hunlara büyük gelirler getirecek önemli ticaret yollarının kontrolünü ele geçirdi. Bölgede yaşayan Altay (Moğol, Tunguz ve Türk vb.) kavimlerini egemenliği altına alarak askeri ve stratejik olarak daha güçlü bir hale geldi. MÖ 200 yılında Han Hanedanı imparatoru Gaozu'nun (Gao-Di) 320.000 kişilik ordusunu Baideng (bugünkü Datong, Şanşi)'de Peteng Kalesinde kuşattı. Gaozu (Gao-Di) Mete'ye hediyeler göndererek kuzey eyaletlerini Hunlara bırakma ve yıllık vergi ödeme gibi bütün şartları kabul etti. Bunun üzerine imparatorun kuşatmadan çıkmasına müsade edildi. Gaozu payitahtı Çang'an'a(bugünkü Şian) dönebildiyse de Mete arada bir Han'ın kuzey sınırını tehdit etmiştir. Bunun üzerine MÖ 198'de Gaozu barış istemiş ve yıllık haraç ödemeyi kabul etmiştir. Metehan'ın saltanatı boyunca birçok halk Hun idaresi altına girdi. Göçebe tebaalarından başka Mete ayrıca Tarım Havzası'nda kendisine bağlılık yemini eden vaha şehir devletleri kurdu. Onun hem askeri hem de idari yapılanması sonradan birçok merkezi Asya halklarında ve devletlerinde uygulandı.Bölgesinde askeri gücü ile korku saldı. Savaş taktikleri ve askeri disiplini sayesinde yaptığı savaşları kazandı. Ordusu savaş zamanında toplanan sivillerden oluşmuyordu. Onun yerine sürekli eğitimli ve savaşa hazır halde bulunan profesyonel askerlerden oluşmaktaydı. Hakim olduğu bölgelerdeki geniş tahıl ve yiyecek kaynakları ile ordusunu ayakta tutabiliyordu.Mete, MÖ 174 yılında öldüğünde, arkasında büyük bir imparatorluk bıraktı. Bu imparatorluk yaklaşık 18 milyon km2 büyüklüğe sahipti. İmparatorluğunun sınırları doğudan batıya Japon Denizi'nden İdil Nehrine ve kuzeyden güneye Sibirya'dan Tibet ve Keşmir'e uzanıyordu. Hunların karşılarında bulunan tek düzenli ve güçlü kuvvet olan Çin ordusunun, iç karışıklıklar nedeniyle idari zaafiyet içinde olması Mete'nin devletini kolayca büyütmesine sebep gösterilir. Devlet yöneticiliğinin yanı sıra güçlü askeri becerileri Mete Han'a bir çok başarı getirmiştir. Mete Han ilk kara kuvvetlerinin kurucusu kabul edilir (MÖ 209). Günümüzde de Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi MÖ 209 olarak benimsenmiştir. Mete Han teşkilatlı kurduğu ordularına görev paylaşımı ve strateji aşılamıştır. Ayrıca icat ettiği ıslıklı ok Asya Hunları'na askeri alanda büyük kolaylıklar sağlamıştır. Asya Hun Devleti Osmanlı İmparatorluğundan sonra kabul edilen en büyük Türk devletidir.
Ayrıca Bakınız: TARİHE YÖN VERENLER 1 - OSMAN GAZİ
